Azərbaycan toyları  əsrlər boyu formalaşmış zəngin mədəniyyətimizin ən rəngarəng, lakin eyni zamanda, ən çox tənqid olunan sahələrindən biridir. Bu məclislər xalqımızın istiqanlılığını, qonaqpərvərliyini və ailə dəyərlərini əks etdirməklə yanaşı, zaman keçdikcə özündə bir sıra sosial paradoksları da cəmləşdirməyə başlayıb. Gəlin bu paradoksların iç üzünə birlikdə nəzər salaq.

1. Yemək masası: İmkanın yoxsa, israfın göstəricisi

Toylar deyildikdə ilk ağla gələn masanın üzərindəki zəngin süfrədir. Salatlardan kabablara, içkilərdən tortlara qədər hər şey bol-bol təqdim olunur. Lakin bu bolluq bəzən israfçılığa çevrilir. Toy bitdikdən sonra masada qalan qidaların  atılması adi hal alıb. Bundan əlavə, bir-biriylə uyğunlaşmayan, çoxçeşidli yeməklərin qarışığı qonaqların sağlamlığı üçün də ciddi təhlükə yaradır. Bugünkü dövrdə əsas olan bolluq deyil, keyfiyyət və səliqə ilə seçilən yemək mədəniyyətidir.

2. Qonaq siyahısı: mitinq yoxsa məclis?

Qafqaz xalqı olaraq geniş qohum-əqrəba və dost çevrəmiz var. Amma bu çevrəni heç bir filtr etmədən toya dəvət etmək toyun səmimiyyətini və yaxınlıq hissini azaldır. Toylar sanki el-oba yığıncağına, bir-birini tanımayan insanların görüş nöqtəsinə çevrilib. Gələnlərin bəziləri bəy və gəlinlə bir neçə dəfə görüşmüş olsa da, toyda ən ön sıralarda əyləşir. Halbuki yaxın dostlarla, həqiqətən münasibət olan insanlarla daha azsaylı, amma daha mənalı bir məclis qurmaq mümkündür.

3. Şablon toylar: Konveyerdən çıxan məclislər

Bugünkü Azərbaycan toylarının böyük əksəriyyəti bir-birinin təkrarıdır. Eyni mahnılar, eyni səhnə dekorasiyası, oxşar geyimlər, dəyişməyən ssenarilər və tostlar... Hər şey sanki əvvəlcədən yazılmış senariyə görə gedir. Mahnı seçimi belə DJ-lərin “playlist”inə həvalə olunub. Bu da toyu fərdilikdən çıxarıb, standart bir kommersiya məhsuluna çevirir. Halbuki hər cütlüyün öz hekayəsi, öz zövqü var və bu fərqlilik məclisdə əksini tapmalıdır.

4. Pul atma adəti: Qonaq yox, sponsor axtarışı

Toyda pul atmaq adəti bizdə həm yardım məqsədi daşıyır, həm də bir “borc-qaytarma” sisteminə çevrilib. Bu isə insanları bəzən istəmədikləri toylara, sırf məcburiyyətdən qatılmağa vadar edir. Əgər toy sahibinin məqsədi dəvətlilərdən maksimum maddi gəlir əldə etməkdirsə bu, toya gələnlərin simasında da öz əksini tapır – süni təbəssümlər, yorğun baxışlar və ürəksiz rəqslər. Toy dostluq və qohumluq münasibətlərini gücləndirmək yerinə, bəzən uçurumları daha da dərinləşdirir.

5. Musiqi və səs: bayram yoxsa konsert travması?

Toylarda musiqi səsinin həddindən artıq yüksək olması artıq çoxlarının narazılığına səbəb olur. Yaşlılar yüksək səsdən təzyiq, gənclər isə yorğunluq və baş ağrısı ilə məclisi tərk edir. Akustikaya fikir verilmədən sadəcə “coşqu” naminə səsin maksimuma çatdırılması, toyun şən keçməsini təmin etmir. Əksinə, insanların foyedə vaxt keçirməsinə, məclisdən qaçmasına səbəb olur.

6. Sonsuz tostlar: Mikrofon əsarəti

Təbriklərin uzanması və mikrofonun əldən-ələ keçməsi bəzən toya gələnlərin səbrini daşırır. Qonaqlar arasında elə insanlar var ki, yalnız özünü göstərmək üçün mikrofonu əlindən buraxmaq istəmir. Əslində isə bəy və gəlin üçün önəmli olan yaxınlarının səmimi təbrikidir. Sadəcə valideynlərin təşəkkür nitqi və seçilmiş bir neçə dostun qısa arzusu kifayətdir. 

7. Şadlıq sarayı mifləri

Xarici ölkələrdə toylar restoranlarda, təbiət qoynunda və ya fərdi həyətlərdə keçirilir. Bizdə isə bu anlayış demək olar ki, yoxdur. Hər kəsin ilk seçimi “şadlıq sarayı”dır. Bu məkanlar toy sənayesinin konveyerləridir. Halbuki daha az sayda insanla, daha orijinal məkanda keçirilən toy həm daha sərfəli, həm də daha unudulmaz ola bilər.

8. Kreditlə alınan cehiz və borc yüklü evliliklər

Evlilikdən öncə cütlüklərin maddi durumu nəzərə alınmadan cehiz, maşın, ev almaq adəti ailələrin çiyninə ağır yük salır. Gənc ailə toy günü sevinmək əvəzinə borcun ağırlığını düşünməyə başlayır. Halbuki bir çox ölkədə cütlüklər evlənib kirayədə yaşayır, birlikdə həyatlarını qurur və illər içində birgə qazandıqları ilə mülk sahibi olurlar. Bizdə isə bu, bəzən “ayıb” sayılır.

9. Toy korteji: riskli şou

Toy kortejində “nə qədər çox maşın, o qədər hörmət” prinsipi hakimdir. Bu səbəbdən bəzən çox sayda avtomobildən ibarət korteclər təhlükəli qəzalara səbəb olur. “Qohumun Pradosu gəldi, qaqanın Geliki iştirak etdi” deyə-deyə bir çox gənc, sadə və səmimi toy arzusunu itirir.

Toy  ailə qurmaq kimi müqəddəs bir hadisənin bayramıdır. Lakin bu gün bir çox insan üçün toy daha çox sosial yükə, borc bataqlığına, mentalitet zəncirlərinə və standartlaşmış şənliklərə çevrilib. Toylarımızın dəyərlərini itirmədən, amma onları zamanın ruhuna uyğun şəkildə yenidən formatlamağın vaxtıdır. Ənənələrimizi qoruyaraq məzmunlu və daha insani toylar keçirmək mümkündür.

Ən əsas məsələ budur: Toy kim üçün edilir? İnsanlar üçün, yoxsa görüntü üçün?

MONETAR.AZ