Texnoloji və sənaye üstünlüyü uğrunda artan rəqabət getdikcə daha çox iki əsas sahə ilə müəyyən olunur: süni intellekt və energetika.
Wells Fargo Securities-in araşdırması süni intellekti “ABŞ və Çin arasında geosiyasi güc mübarizəsinin mərkəzi” kimi təsvir edir və qeyd edir ki, bu texnologiya “qüvvələr balansını tamamilə dəyişdirmək potensialına malikdir”.
Broker şirkəti mövcud mərhələni raketlər və ya peyklərlə deyil, çiplər, elektrik enerjisi və sənayedəki dar boğazlar üzərində qurulan yeni bir silahlanma yarışı kimi xarakterizə edir.
Süni intellektin inkişafı artıq təchizat məhdudiyyətləri ilə üzləşib. ABŞ-da elektrik enerjisinin əlçatanlığı Sİ-nin inkişafı üçün “ən böyük məhdudiyyət”ə çevrilib. Çində isə ən ciddi problem GPU-lara çıxışdır.
Vaşinqton strateji sektorlar üzrə özünütəminetməni gücləndirməyə yönəlmiş bir sıra sənaye siyasətləri ilə cavab verib.
CHIPS Act qanunu və son dövlət investisiyaları, o cümlədən Intel üçün 8,9 milyard dollar və MP Materials üçün 400 milyon dollar yarımkeçiricilər və kritik minerallarda daxili imkanların təmin olunması səylərini əks etdirir.
Wells Fargo-nun qiymətləndirməsinə görə, ABŞ İİ imkanlarını geosiyasi sarsıntılardan, xüsusilə Çin və Tayvanı əhatə edən mümkün münaqişələrdən qorumağa çalışdıqca “CHIPS Act-a bənzər” əlavə tədbirlər də yarana bilər.
Energetika isə heç də az əhəmiyyət kəsb etmir. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin uzunmüddətli proqnozlarına əsasən, məlumat mərkəzləri üçün qlobal elektrik enerjisi tələbi 2030-cu ilə qədər baza ssenarisində iki dəfə, optimist ssenaridə isə üç dəfə arta bilər.
ABŞ-da təbii qaz və nüvə enerjisi məlumat mərkəzlərinin genişlənməsini dəstəkləyəcək əsas enerji mənbələri kimi müəyyən edilib.
Məlumat mərkəzləri üçün elektrik istehsalı 2035-ci ilə qədər kəskin artacaq və bu artımın böyük hissəsi məhz bu iki mənbədən təmin olunacaq.
Artan gərginlik artıq yeni sazişləri sürətləndirir. Broker şirkətinə görə, “şirkətlər elektrik enerjisinə çıxışı təmin etmək üçün tələsirlər” və 2025-ci il ərzində İİ ilə bağlı məlumat mərkəzi razılaşmalarının ümumi həcmi sürətlə artır.
Hiperşkal şirkətləri gələcək enerji güclərini təmin etmək üçün bitcoin maynerlərinə və inkişaf edən bulud provayderlərinə də müraciət ediblər.
Energetikanın strateji rolu diplomatiyada da görünür. ABŞ və Yaponiya arasında imzalanmış son ticarət sazişi elektrik enerjisi istehsalı və şəbəkələrin modernləşdirilməsi üzərində qurulmuş kimi təsvir olunur; Yaponiyanın investisiya öhdəliklərinin böyük hissəsi ABŞ-ın İİ və istehsalat üçün enerji infrastrukturuna yönəlib. Birgə bülletendə adı çəkilən şirkətlər arasında GE Vernova, Kinder Morgan, Carrier Global və Cameco yer alır.
Wells Fargo bu günkü texnoloji yarışı tarixi kontekstə yerləşdirərək, onu soyuq müharibə dövründəki kosmik yarışla müqayisə edir.
Həmin dövrdə dövlət xərcləri elmin, kosmosun və texnologiyanın inkişafına ÜDM-in 0,8%-i qədər ayrılırdı ki, bu da hazırkı səviyyədən təxminən altı dəfə çoxdur.
İkinci Dünya müharibəsi, Koreya və Vyetnam müharibələri kimi böyük münaqişələr zamanı müdafiə xərcləri daha da yüksək idi ki, bu da uzunmüddətli geosiyasi rəqabətin keçmişdə nə tələb etdiyini göstərir.
Nadir torpaq elementləri, farmasevtika və gəmiqayırma sahələri də strateji zəifliklər kimi müəyyən edilsə də, süni intellekt və energetika sənaye potensialının geosiyasi təsiri birbaşa formalaşdırdığı sahələr kimi seçilir.
ABŞ və Çin texnoloji inkişaf trayektoriyaları üçün həyati əhəmiyyət daşıyan komponentləri təmin etməyə çalışırlar: Çin üçün — qabaqcıl çiplər; ABŞ üçün — böyükmiqyaslı modellərin öyrədilməsi və tətbiqi üçün tələb olunan elektrik enerjisi.
MONETAR.AZ
